System rekompensat kosztów pośrednich

Od czasu zakończenia prac nad reformą 4 fazy unijnego systemu handlu uprawnieniami do emisji (EU ETS) ceny uprawnień do emisji nieustannie rosną. Jeszcze na początku 2018 roku cena uprawnień do emisji oscylowała na poziomie niecałych 8 EUR/EUA, a w następnych miesiącach osiągnęła poziomy około 25 EUR. Wzrostowi cen uprawnień towarzyszy wzrost hurtowych cen energii elektrycznej, która w tym samym czasie w Polsce podrożała o kilkadziesiąt procent.

EU ETS obejmuje wyłącznie instalacje zlokalizowane na obszarze Europejskiego Obszaru Gospodarczego , co w rezultacie prowadzi do zakłóceń konkurencyjności wobec firm z krajów trzecich. W związku ze wzrostem cen uprawnień do emisji i kosztów wytwarzania przedsiębiorstwa tracą udziały rynkowe, gdyż ograniczają produkcję, a jej miejsce zajmuje import.

Dodatkowym zjawiskiem jakie niesie ze sobą ryzyko ucieczki emisji jest przenoszenie produkcji w obrębie UE. Możemy spodziewać się, że produkcja z krajów o wysokiej emisyjności sektora energetyki będzie relokowana do krajów o niskiej emisji gazów cieplarnianych na MWh wyprodukowanej energii elektrycznej. Takie zjawisko jest szczególnie niekorzystne w przypadku Polski, gdzie węgiel pełni bardzo istotną rolę w bilansie paliwowo-energetycznym kraju. Wysoka emisyjność polskiej energetyki (druga najwyższa w UE) czyni ją szczególnie wrażliwą na politykę klimatyczną UE.

Ryzyko ucieczki emisji z tytułu kosztów bezpośrednich jest minimalizowane poprzez adekwatną alokację darmowych uprawnień do emisji dla wszystkich instalacji objętych ETS z energochłonnych gałęzi przemysłu i/lub funkcjonujących w warunkach międzynarodowej konkurencji na poziomie unijnym. Niestety w gestii poszczególnych państw członkowskich pozostaje decyzja o wprowadzeniu rozwiązania zapobiegającego znacznemu ryzyku ucieczki emisji z powodu przenoszenia kosztów uprawnień do emisji na ceny energii elektrycznej.

Rządy Niemiec, Wielkiej Brytanii, Hiszpanii, Finlandii, Grecji, Belgii, Holandii, Francji, Litwy i Słowacji przyznają pomoc publiczną na pokrycie pośrednich kosztów emisji CO2. Prowadzi to do sytuacji, w której przedsiębiorstwa z wybranych krajów członkowskich UE znajdują się w uprzywilejowanej sytuacji. Polska jak dotąd nie korzystała z możliwości poprawienia konkurencyjnej pozycji przedsiębiorstw w sektorach i podsektorach, które uznaje się za narażone na znaczące ryzyko ucieczki emisji z powodu przenoszenia kosztów uprawnień EU ETS na ceny energii elektrycznej.

Rosnące ceny uprawnień do emisji i koszty energii elektrycznej stanowią kluczowe zagrożenie dla konkurencyjności najbardziej energochłonnych przedsiębiorstw chemicznych w Polsce, szczególnie tych, które nie są w stanie przełożyć danych kosztów na ceny swoich produktów, nie tracąc przy tym znacznej części rynku.

Zużycie bezpośrednie energii elektrycznej w najważniejszych sektorach przemysłu chemicznego w Polsce (rafinacja ropy naftowej, produkcja chemikaliów i wyrobów chemicznych oraz produkcja wyrobów z gumy i tworzyw sztucznych) wzrosło z prawie 12 tys. GWh w 2012r. do  13,6 tys. GWh w 2016r.  Przy założeniu średnich, rocznych wskaźników emisyjności energetyki w Polsce, średnich cen uprawnień do emisji oraz pełnego przenoszenia kosztów EU ETS w cenie energii elektrycznej, całkowite koszty emisji pośrednich dla przemysłu chemicznego w latach 2012-2016 wynoszą 355 mln EUR. Jeżeli przyjmiemy cenę uprawnienia na poziomie 25 EUR/t CO₂e, obciążenie całego przemysłu chemicznego z tytułu kosztów pośrednich wynosi ponad 260 mln EUR rocznie.

Artykuł 10a ust. 6 dyrektywy w sprawie EU ETS stanowi, że państwo członkowskie może wprowadzić program pomocy państwa w zakresie rekompensaty pośrednich kosztów emisji zgodnie z zasadami pomocy państwa. Do końca 2020 roku obowiązują przyjęte przez  Komisję Europejską wytyczne w sprawie niektórych środków pomocy państwa w kontekście systemu handlu uprawnieniami do emisji gazów cieplarnianych po 2012r., w tym zasady udzielania wsparcia finansowego przez państwa w związku z emisjami pośrednimi. W dniu 6 czerwca 2019r. Ministerstwo Przedsiębiorczości i Technologii uzyskało zgodę Komitetu Stałego Rady Ministrów na wprowadzenie systemu rekompensat kosztów pośrednich dla sektorów i podsektorów przemysłu energochłonnego w Polsce. Projekt ustawy trafił pod obrady Parlamentu. Od końca ubiegłego roku toczy się proces prenotyfikacji w Komisji Europejskiej, a od lipca rozpoczęto formalną notyfikację środka pomocowego.

System wprowadza częściowy zwrot kosztów zakupu uprawnień do emisji przenoszonych na ceny energii elektrycznej zużywanej do wytwarzania produktów w wybranych sektorach lub podsektorach energochłonnych. Maksymalny roczny limit środków finansowych przeznaczanych na przyznanie rekompensat za 2019 i 2020 rok wynosi 890 mln zł i pochodzi ze środków uzyskanych przez Rząd ze sprzedaży uprawnień do emisji pochodzących z puli aukcyjnej. Około połowy tej sumy ma szansę trafić do kilkudziesięciu przedsiębiorstw z sektora i podsektorów przemysłu chemicznego, które wytwarzają produkty zaklasyfikowane pod określonymi w załączniku do ustawy kodami PKD 2007/PKWiU 2015.

Do końca 2020 roku pomoc można skierować do zamkniętego wykazu sektorów i podsektorów, w przypadku których intensywność handlu z państwami trzecimi wynosi powyżej 10% oraz suma dodatkowych kosztów pośrednich prowadzi do znacznego wzrostu kosztów produkcji obliczonych jako stosunek do wartości dodanej brutto (w granicach 3 – 5%). Następujące sektory i podsektory przemysłu chemicznego kwalifikują się do rekompensat kosztów pośrednich:

Maksymalną kwotę pomocy, jaką państwa mogą przyznać, oblicza się zgodnie ze wzorami, które uwzględniają:

• referencyjne poziomy produkcji danej instalacji lub w przypadku zamkniętej listy produktów – poziomy referencyjnego zużycia energii elektrycznej wyrażone w MWh/tonę produktu (m.in. chlor) lub w tCO2/t produktu (wysokowartościowe chemikalia, związki aromatyczne, sadza, styren, amoniak), a także
• wskaźnik emisji CO2 w przypadku energii elektrycznej pochodzącej z obiektów energetycznego spalania (0,88 tCO 2 /MWh w przypadku Polski).

Przy obliczaniu rekompensat dla danego przedsiębiorstwa należy pamiętać o odliczeniu kwoty stanowiącej równowartość rekompensat obliczonych dla danego roku zgodnie ze wzorem zawartym w art. 7 ust. 3, przy przyjęciu referencyjnego zużycia energii elektrycznej w wysokości 1 GWh. Kwota odliczenia dla rekompensat za 2019 r. szacowana jest na około 35 tysięcy złotych przy założonej średniej cenie uprawnień do emisji (notowania z 2018 r.) na poziomie 67 złotych.

Pomoc państwa nie zostanie przyznana dla umów na dostawy odnawialnej energii elektrycznej, w których nie ujęto żadnych kosztów emisji CO2 (klasyczny przykład umów PPA). Podobnie sytuacja wygląda w przypadku autogeneracji z odnawialnych źródeł energii elektrycznej. Pomoc z założenia nie może rekompensować w pełni kosztów uprawnień do emisji przenoszonych w cenach energii elektrycznej i jest z czasem zmniejszana – w 2019 i 2020 roku intensywność pomocy nie przekracza 75% kosztów kwalifikowalnych.

Rosnące ceny uprawnień są realnym zagrożeniem dla energochłonnych firm z sektora przemysłu chemicznego, narażonego na ryzyko ucieczki emisji. Wzrost hurtowych cen energii elektrycznej stanowi kluczowe zagrożenie dla konkurencyjności, szczególnie tych przedsiębiorstw, które nie mogą przenieść tych kosztów na konsumentów bez wpływu na swoją międzynarodową konkurencyjność. Najwyższy w Unii Europejskiej współczynnik emisyjności rodzimej energetyki stawia polskie firmy chemiczne w gorszej sytuacji w stosunku do konkurencji w innych krajach unijnych. Najwięksi partnerzy handlowi polskiego przemysłu chemicznego mają znacznie niższe pośrednie koszty emisji pośrednich (Francja) lub od lat korzystają z systemów rekompensat (Niemcy, Wielka Brytania).

Wprowadzenie systemu rekompensat częściowo równoważy wzrost kosztów energii elektrycznej wywołany rosnącymi cenami uprawnień do emisji CO₂ oraz poprawia szanse konkurowania na kluczowym z perspektywy polskich przedsiębiorstw chemicznych – rynku unijnym. Potwierdzają to dane GUS – wartość eksportu produktów przemysłu chemicznego wynosi ponad 70% produkcji sprzedanej polskiego przemysłu chemicznego, a około połowa przychodów największych przedsiębiorstw chemicznych w Polsce jest generowana przez eksport.

Niestety, nie wszystkie sektory przemysłu chemicznego i petrochemicznego kwalifikują się do rekompensat. Pomoc otrzymują te najbardziej narażone, dla których koszty pośrednie stanowią znaczącą część wartości dodanej brutto, z wysokim współczynnikiem intensywności wymiany handlowej. Listę sektorów i podsektorów kwalifikujących się do rekompensat kosztów pośrednich szczegółowo określają wytyczne Komisji Europejskiej, które obowiązują do końca 2020 roku. Toczą się prace nad kształtem nowych wytycznych, w szczególności nad formułą systemu rekompensat w kolejnej fazie unijnego systemu handlu uprawnieniami (EU ETS) do emisji na okres 2021 – 2030. Z pewnością możemy oczekiwać znaczących zmian, co oznacza nowelizację ustawy przed 2021 rokiem. Do tej pory rekompensaty mogą przyczynić się do poprawy sytuacji konkurencyjnej energochłonnych przedsiębiorstw przemysłu chemicznego w Polsce.

Renata Auchimik
Koordynator – obszar Energetyki i Klimatu, PIPC